ŞİMDİLERDE UNUTULMAYA YÜZ TUTAN 4 BİN YILLIK TÜRK ZEKA VE STRATEJİ OYUNU: MANGALA

Mangala, dünyanın 17. yüzyılda Türklerden öğrendiği, geçmişte Köçürme diye oynayıp uzun süre unutulmaya terk ettiğimiz, son yıllarda ülkemizde yeniden hatırlanmaya başlayan bir zeka oyunudur. Biz de bu içeriğimiz de bu oyunun tarihini ve nasıl oynandığını anlatalım dedik. Değerlerimize sahip çıkalım gençler. Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügat’it Türk’de sözünü ettiği Köçürme Oyunu, binlerce yıllık bir Türk Zekâ Oyunu’dur. Köçürme, dupduru bir Türkçe kelimedir ve göçürme, göç ettirme, aktarma anlamında kullanılmaktadır. Türklerden Araplara Mangala adıyla, oradan da dünyaya Mangala, Mankala, Mancala adıyla dağılmıştır. Oyunun 4000 yıllık bir taşı Kazakistan’da Dastarbaşı’nda bulunmuştur. Tarihi araştırmalar Mangala Oyunu'nun Sakalar, Hunlar ve Göktürkler döneminde oynandığını göstermektedir. 16. yüzyıldan başlayarak Türk minyatürlerinde mangalaya ait tasvirler yer almıştır. Batılı kaynaklarda ise mangaladan ilk kez 1694'te İngiliz oryantalist Thomas Hyde'nin bir kitabında bahsedilmiştir. Jean Antoine Guer'in Paris'te yayımlanan "Türkler'in Gelenek ve Alışkanlıkları" isimli eserinde, oyundan Mangola olarak bahsedilmektedir. İngiltere'de ise 1860 başlarında Mangola yeni bir oyun olarak tanıtılmış ve Jaques şirketi tarafından yayımlanmıştır. Bugün Türkiye'de klasik mangala oyun kuralları biliniyor. Ayrıca Anadolu'da oynanan farklı mangala türevleri de bulunmaktadır: Erzurum'daki Pıç, Safranbolu'daki Altıev, Ilgın'daki Meneli Taş, vb. Bütün unutulmuşluğuna rağmen dünyadaki en zengin mangala oyun çeşitliliği Türkiye’de ve Türk Dünyası’ndadır. Taş kazanmak için rakibin taşlarını çift yapma kuralı Türk inanç ve devlet sistemi tarihindeki ikili anlayışı sembolize etmekte ve Türklerin geleneksel dünya görüşüne uygun düşmektedir. Eski Türklerin göğü baba, yeri ana olarak kabul etmesini; Türk devlet sistemindeki töles-sol ve tardus-sağ ile idare yapıdaki yabgu ve şad sistemi gibi çiftleri bu duruma örnek gösterebiliriz. Temini çok kolay olan oyun malzemeleriyle Mangala Oyunu'nun kuralları şu şekilde: Mangala iki kişi ve 48 taş ile oynanır. Oyun tahtası üzerinde karşılıklı 6'şar adet olmak üzere 12 küçük kuyu ve her oyuncunun taşlarını toplayacağı birer büyük hazine bölmesi bulunmaktadır. Oyuncular 48 taşı her bir kuyuya 4'er adet olmak üzere dağıtırlar. Oyunda her oyuncunun önünde bulunan yan yana 6 küçük kuyu, o oyuncunun bölgesidir. Oyun sonunda hazinesinde en çok taşı toplayan oyuncu oyun setini kazanmış olur. Oyuna kura ile başlanır. 1. TEMEL KURAL: Oyuna başlayan oyuncu kendi bölgesinde bulunan istediği kuyudan 4 adet taşı alır. Bir adet taşı aldığı kuyuya bırakıp sağa doğru her bir kuyuya birer adet taş bırakarak elindeki taşlar bitene kadar dağıtır. Elindeki son taş hazinesine denk gelirse, oyuncu tekrar oynama hakkına sahip olur. Oyuncunun kuyusunda tek taş varsa, sırası geldiğinde bu taşı sağındaki kuyuya taşıyabilir. Hamle sırası rakibine geçer. 2. TEMEL KURAL: Hamle sırası gelen oyuncu kendi kuyusundan aldığı taşları dağıtırken elinde taş kaldıysa, rakibinin bölgesindeki kuyulara da taş bırakmaya devam eder. Oyuncunun elindeki son taş, rakibinin bölgesinde denk geldiği kuyudaki taşların sayısını çift sayı yaparsa (2, 4, 6, 8 gibi) oyuncu bu kuyuda yer alan tüm taşların sahibi olur ve onları kendi hazinesine koyar. Hamle sırası rakibine geçer. 3. TEMEL KURAL: Oyuncu taşları dağıtırken elinde kalan son taş, yine kendi bölgesinde yer alan boş bir kuyuya denk gelirse ve eğer boş kuyusunun karşısındaki kuyuda da rakibine ait taş varsa, hem rakibinin kuyusundaki taşları alır, hem de kendi boş kuyusuna bıraktığı taşı alıp hazinesine koyar. Hamle sırası rakibine geçer. 4. TEMEL KURAL: Oyunculardan herhangi birinin bölgesinde yer alan taşlar bittiğinde oyun seti biter. Oyunda kendi bölgesinde taşları ilk biten oyuncu, rakibinin bölgesinde bulunan tüm taşları da kazanır. Dolayısıyla, oyunun dinamiği son ana kadar hiç düşmez. 5 set olarak oynanır. Oyunu kazanan oyuncu (1) puan, kaybeden (0) puan ve berabere bitiren oyuncular yarım (0,5) puan alır.